Kiedy doświadczamy bolesnych skurczów mięśni, codzienne czynności mogą stać się wyzwaniem, a nawet istnieje ryzyko wypadków. To zjawisko, występujące niespodziewanie, może wprowadzać chaos do naszej codzienności. Powstaje pytanie: jak postępować w sytuacji nagłego skurczu? Czy powinniśmy próbować zmierzyć się z tym samodzielnie, czy szukać pomocy u specjalisty?
Ludzkie ciało zawiera sześćset różnej wielkości i funkcji mięśni, od ogromnego mięśnia pośladkowego do ponad dwudziestu mięśni mimicznych. Głównym zadaniem mięśni jest kurczenie, które umożliwia nam wykonanie wszelkiego rodzaju ruchów. Niektóre mięśnie działają niezależnie od naszej woli, pompując krew, dostarczając powietrze do płuc czy przesuwając treść pokarmową przez jelita. Większość natomiast reaguje na polecenia wysyłane z mózgu i wynikające z naszych zamierzonych działań. Niemniej jednak czasami proces ten ulega zakłóceniu.
Skurcze mięśni są bolesnymi i niekontrolowanymi epizodami skracania mięśnia lub grupy mięśni, które przebiegają razem z widocznym lub namacalnym napięciem. Często towarzyszy im nienaturalne wykrzywienie w stawie. Wszyscy doświadczamy skurczów mięśni w trakcie naszego życia, choć zazwyczaj są one sporadyczne. Niemniej jednak, czasami mogą występować częściej i łatwiej je sprowokować. Osoby starsze i sportowcy częściej doświadczają skurczów, ale istnieje wiele innych czynników mogących na to wpływać. Najbardziej podatne na skurcze są mięśnie łydek, ud, rąk, stóp i brzucha.
Siła i czas trwania skurczu mogą się różnić, ale w ekstremalnych przypadkach mogą powodować silny ból i nawet wewnętrzny wylew krwi, prowadząc do widocznego siniaka. W takich sytuacjach zwykle wymagana jest manualna pomoc w postaci fizycznego rozciągania danego mięśnia. Z drugiej strony, drobne skurcze mogą być całkiem bezbolesne i są często mylone z tikami lub drgawkami. Problemem są także nocne skurcze nóg, które mogą znacząco obniżać jakość snu – według badań amerykańskich dotykają one nawet 37% osób powyżej 60. roku życia.
Skurcze mięśni bywają często mylone z innymi problemami zdrowotnymi o podobnych objawach, takimi jak dystonia, spastyczność, ataki padaczkowe, bóle mięśni czy tężyczka.
Wiele czynników może predysponować nas do skurczów mięśni, ale nie zawsze można jednoznacznie określić przyczynę konkretnego epizodu. Medycyna nie zbadała jeszcze dokładnie tego zjawiska. Uważa się jednak, że najczęściej skurcze mięśni są związane z ich przeciążeniem, zarówno podczas intensywnego wysiłku, jak i przy długotrwałym utrzymaniu pozycji napięcia. Innym ważnym czynnikiem jest odwodnienie, zwłaszcza podczas wysiłku fizycznego. Teoria mówi, że utrata wody z organizmu obniża poziom sodu, co prowadzi do skracania się mięśni, ale jest ona równie często popierana, co negowana przez naukowców. Hipoteza ubytku elektrolitów jest jednak popularna. Z badania opublikowanego w Dzienniku Medycyny Sportowej BMJ (Lau i in., 2019) wynika, że spożycie większej ilości wody po okresie odwodnienia zwiększa skłonność do skurczów, ale ryzyko maleje, jeśli uzupełnimy niedobory elektrolitami.
Do innych sugerowanych przyczyn nawracających skurczów mięśni należą: nowa aktywność, do której dany mięsień nie jest przyzwyczajony; podwyższona temperatura, zwłaszcza podczas treningów sportowych; ciąża – nawet co druga kobieta w ciąży zauważa u siebie zwiększoną częstotliwość skurczów, których przyczyną mogą być zaburzenia funkcji nerwowo-mięśniowych, nadwaga, ucisk na nerwy obwodowe lub niewystarczający dopływ krwi do mięśni; niewydolność nerek – pacjenci w ostatnich stadiach niewydolności nerkowej szczególnie często skarżą się na skurcze mięśni w dolnych kończynach; niedożywienie, głównie dieta uboga w magnez, witaminy z grupy B i witaminę D; stwardnienie zanikowe boczne (ALS) – aż 95% pacjentów doświadcza skurczów najprawdopodobniej spowodowanych nadwrażliwością neuronów; marskość wątroby; niedoczynność tarczycy; cukrzyca (zwłaszcza typu II) z neuropatiami i nadpobudliwością nerwu obwodowego; fibromialgia; choroba Parkinsona. W tych jednostkach chorobowych podkreśla się prawdopodobny wpływ zaburzeń nerwowych na niekontrolowane skurcze mięśni. Jest to obecnie najbardziej obiecująca hipoteza, ale wciąż wymaga potwierdzenia naukowego. W literaturze medycznej znajdują się także sugestie, że przyczyną mogą być zaburzenia hormonalne i metaboliczne, a także stosowanie leków moczopędnych, statyn i beta-blokerów.